Wie vind je te dik, te sletterig, te luid en te oud? -ELLE

Hillary Clinton. Madonna. Lena Dunham. Wat hebben ze gemeen? Ze zijn succesvol. Uitgesproken. Vrouw. En zeer, zéér gehaat. Gooi een van deze namen in een willekeurige groep en de kans is groot dat je negatieve reacties krijgt. Hillary Clinton is te schel als ze praat. Madonna te oud om chaps met onbedekte billen te dragen. En Lena Dunham? Ugh, kan dat mens haar kleren een keer aanhouden?!

Ongehoorzame vrouwen

Clinton, Madonna en Dunham zijn drie van de tien ‘Unruly Women’ – letterlijk vertaald ‘ongehoorzame vrouwen’, waarmee vrouwen bedoeld worden die zich niet conformeren aan de normen die de maatschappij hen oplegt – die popcultuurkenner en Buzzfeed-journaliste Anne Helen Petersen portretteert in haar boek Too Fat, Too Slutty, Too Loud. Een must read voor iedereen die ooit ongemakkelijk werd van Dunhams naakte lichaam of plaatsvervangende schaamte voelt wanneer Madonna, 58 jaar, doet alsof ze nog steeds 25 lentes jong is.

Want is Lena Dunham echt ‘te naakt’ en Madonna echt ‘te oud’, of zijn we als maatschappij zo geprogrammeerd dat een vrouw, en al helemaal een beroemde vrouw, alles mag zijn, mits het in de door ons zo zorgvuldig ingekaderde hokjes past? Krachtig, maar niet te sterk (zie: Serena Williams). Sexy, maar niet te sletterig (zie: Nicki Minaj). Professioneel, maar niet te ambitieus (zie: Hillary Clinton).

WAAROM WE VROUWEN DIE REGELS BREKEN MOETEN TOEJUICHEN

Waarom roepen deze vrouwen deze heftige gevoelens op? En wat zegt dit over ons? Petersen, zelf ‘unruly’ omdat ze geheel tegen Amerikaans gebruik in op haar 36ste niet getrouwd is en liever carrière maakt dan kinderen krijgt met haar vriend, hoopt dat iedereen die haar boek leest, zich deze vragen zal stellen. De Unruly Woman tornt aan grenzen waar ook wij dagelijks tegenaan lopen. Ze neemt de onmogelijke standaarden waar de maatschappij ons vrouwen aan houdt op de hak. En ze houdt ons met regelmaat een broodnodige spiegel voor.

Neem Girls‘ Lena Dunham. Zo gehaat dat ze, zo luidt een populaire theorie, meer mensen ertoe heeft aangezet om op Trump te stemmen dan op Clinton, de kandidaat die ze steunde. Dunham is forser dan de gemiddelde tv-actrice, ze heeft kleinere borsten en zichtbare vetjes. Toch droeg ze als Hannah Horvath ultrakorte jumpsuits en trok ze te pas en te onpas haar kleren uit. Komt bij dat Dunham zich niet eens een beetje schaamt voor die vetrolletjes. Dat ze misschien zelfs vindt dat ze sexy is.

‘Dat Dunhams lichaam zo veel weerstand oproept, komt niet omdat het bloot is – maar omdat het naakt is,’ schrijft Petersen in het hoofdstuk ‘Too Naked’ over Dunham. En naakt (rauw, ongepolijst, kaal) is iets heel anders dan bloot (glad, in proportie, aantrekkelijk), bepleit ze. Petersen: ‘Het naakte lichaam wordt bloot zodra het gefilterd wordt door het oog van de artiest. Een oog dat gedurende de geschiedenis van de Westerse cultuur vrijwel altijd mannelijk is geweest.’ Maar zette dit op z’n kop. Want niet alleen was haar ‘oog’ vrouwelijk, het was ook tegendraads. De televisiemaakster weigerde haar lichaam anders te maken dan het werkelijk is. Ze had lak aan de ongeschreven regels over hoe je bloot moet zijn. En daarmee maakte ze pijnlijk duidelijk hoe abnormaal een normaal lichaam op tv eigenlijk is.

Balanceeract

‘Het is vreselijk moeilijk om een vrouwelijke beroemdheid te zijn,’ zegt Petersen in een piepkleine vergaderruimte naast de nieuwsredactie van webmagazine Buzzfeedin New York. ‘Onze eisen aan hedendaagse vrouwelijkheid zijn zo tegenstrijdig. Je moet sexy, onafhankelijk en zelfverzekerd zijn, maar tegelijkertijd ook huiselijk. Een lifestyle mom als Blake Lively en Gwyneth Paltrow, maar ook een Kim Kardashian.’

Een balanceeract, noemt Linda Duits het aan de telefoon, sociaal wetenschapper en schrijfster van het boek Dolle Mythes – Een frisse factcheck van het feminisme toen en nu. ‘Vrouwelijkheid is altijd een kwestie van schipperen tussen te veel en te weinig,’ zegt Duits (zelf ‘unruly’ omdat ze te hard praat, te veel bier drinkt, te lomp is en niet samenwoont met haar verkering). Het balanceren is zo lastig, dat meisjes het al oefenen op het schoolplein. Duits: ‘Roddelen heeft een sociale functie. Door over elkaar te praten, leer je wat binnen de sociale norm valt en wat niet.’

En omdat het ‘project vrouwelijkheid’ nooit af is, blijven we ons hele verdere leven zoeken naar de lijntjes waarbinnen we moeten kleuren. Duits: ‘Praten over celebrity’s heeft, net als op het schoolplein, ditzelfde disciplinerende effect. Als Madonna te oud is om sexy te zijn, weten we dat dáár de grens ligt.’

DE UNRULY WOMAN TORNT AAN GRENZEN WAAR OOK WIJ DAGELIJKS TEGENAAN LOPEN

Vandaar dat Duits een Unruly Woman per definitie een feminist zou willen noemen. ‘Ze gaat in tegen de codes van vrouwelijkheid, de regels die ons vertellen hoe hard we mogen praten en wat voor leidertype we moeten zijn.’ Een ‘unruly man’ zul je daarentegen niet tegenkomen, zegt ze. ‘Die bestaan niet. Een man heeft nooit “te veel charisma” en is niet “te macho”. Een man mag boven het maaiveld uitsteken, met kop én schouders. Een vrouw niet.’

Dat laatste is waar de vrouwen in Petersens boek lak aan hebben. Neem Serena Williams (‘Too Strong’) die de overwegend blanke tenniswereld op z’n kop zette. In plaats van zich te conformeren, verscheen ze in 2002 op het oranje gravel van de U.S. Open in een zelfontworpen outfit die door de media (afkeurend) werd omschreven als een ‘sleek and sexy black leather-look catsuit‘. Haar donkere huidskleur en zichtbaar gespierde lijf – door de Britse krant The Mirror ooit denigrerend omschreven als ‘schouders van een bouwvakker’ – trots tentoongesteld. ‘Ik vraag jullie niet mijn lichaam mooi te vinden. Ik vraag jullie enkel om me mezelf te laten zijn,’ zei ze tegen tijdschrift Self. ‘Omdat ik een meisje ga beïnvloeden dat eruitziet zoals ik en ik wil dat zij zich goed voelt over haarzelf.’

Ook in haar huidige zwangerschap is Serena Williams ‘unruly’, vindt Petersen. Williams won haar 23ste Grand Slam toen ze twee maanden zwanger was. Tot grote verbazing van de wereld. ‘Hiermee verwoestte ze in een keer alle verwachtingen die we hebben van een lichaam dat in verwachting is,’ zegt Petersen.

Zelfobjectivering

Een vrouw die ‘unruly’ is, doet niet zelden iets dat eigenlijk alleen voor mannen is weggelegd. Hillary Clinton (‘Too Shrill’) bijvoorbeeld, die het lef had een gooi naar het presidentschap te doen. Maar ook Nicki Minaj (‘Too Slutty’) die in 2014 een sexy foto van haar billen gebruikte voor de cover van album Anaconda. De betreffende foto werd niet alleen een meme, maar leverde Minaj een hausse aan kritiek op. Ze was ‘te sletterig’, ‘ongetalenteerd’ en bovenal ‘een slecht voorbeeld voor meisjes’.

Dat Nicki Minaj trots haar bilpartij aan de wereld toont, lijkt misschien antifeministisch, beaamt Petersen. Een knieval voor de male gaze – de vooral op (heteroseksuele) mannen gerichte manier waarop vrouwen en seksualiteit in de kunst vaak worden weergeven. Maar met de billenfoto neemt Minaj juist de objectivering van haar eigen lichaam in handen. Iets wat een breuk is met de manier waarop de Afrikaans-Amerikaanse vrouw in Amerika jarenlang is verbeeld.

EEN MAN MAG WÉL BOVEN HET MAAIVELD UITSTEKEN, MET KOP ÉN SCHOUDERS

In haar boek legt Petersen uit hoe het zwartevrouwenlichaam door de eeuwen vooral is weergegeven door blanke mannen. Zij maakten het meer primair, dierlijker en seksueler dan het blankevrouwenlichaam. Dat dit idee nog steeds heersend is, bleek toen Minaj meerdere, vrijwel identieke billenfoto’s van blanke vrouwen produceerde die wel ‘smaakvol’ bevonden waren. ‘Zwarte vrouwen hebben zo lang geen controle gehad over de manier waarop hun lichaam en hun seksualiteit werden gepresenteerd. Zelfobjectivering is voor hen bevrijdend,’ legt Petersen uit.

Per ongeluk ongehoorzaam

Ook vrouwen die onopzettelijk de regels tarten, krijgen aandacht in Petersens boek. Kim Kardashian (‘Too Pregnant’) bijvoorbeeld. Toen de realityster zwanger was van haar eerste kind lapte ze alle regels omtrent zwangerschapskleding aan haar perspex stiletto’s. Zelfs toen het hooggehakte, plastic schoeisel onder hoongelag de wereld over ging nadat Kardashian ze, ondanks haar gezwollen voeten, had aangetrokken. ‘Ze hoopte op de cutestzwangerschap ooit,’ zegt Petersen. Maar in plaats van de beoogde schattige buik ter grote van een basketbal, zwol Kardashians hele lijf op. Veel andere vrouwen zouden hun lichaam hebben verhuld onder, Kardashian droeg de strakste jurken. Ongepast, meende vrijwel iedereen. En dat gold niet alleen voor haar kleding. Ook het feit dat klaagde hoe vervelend ze haar zwangerschap vond, was ‘unruly’ en misschien wel grensverleggend. ‘Als een van de mooiste en rijkste vrouwen ter wereld geen perfecte zwangerschap kan hebben, wordt het misschien tijd om te bedenken wat “perfect” betekent,’ schrijft Petersen.

Backlash

Even leek de Unruly Woman de wereld over te nemen. Ze was overal. In series als Girls en Broad City, films als de Bachelorette en Amy Schumers Trainwreck. ‘Het was een reactie op de mythe van Sex and the City en het idee dat we in een postfeministische samenleving leefden,’ zegt Petersen. Dat vrouwen niet gelijk waren aan mannen, was pijnlijk duidelijk geworden toen Hillary Clinton in 2008 haar eerste gooi naar het presidentschap deed en een bak seksistische ‘ga terug naar het aanrecht’-ellende over zich heen kreeg. In reactie omarmden steeds meer vrouwelijke beroemdheden het feminisme en zelfs ‘volgzame’ sterren als Taylor Swift werden aangestoken. ‘Het leek alsof we aan het begin van de opkomst en heerschappij van de Unruly Woman stonden,’ zegt Petersen.

En toen verloor Hillary Clinton van Donald Trump.

‘We leven sinds de verkiezingen in een ander tijdperk,’ zegt sociaal wetenschapper Duits. Iedereen had gehoopt op de eerste vrouwelijke president, in plaats daarvan wonnen de aanhangers van vrouwonvriendelijke sites als Breitbart en GeenStijl. Duits: ‘Ik denk niet dat iemand dacht dat we in een wereld zonder seksisme leefden, maar nu pas weten we hoe ver we daar nog vanaf zijn.’ Dit besef is de reden, meent Duits, dat zo veel vrouwen wereldwijd in januari de straat op gingen. En het zorgde er onlangs voor dat Nederlandse vrouwen in de media zich uitspraken tegen het seksisme van GeenStijl.

EEN WERELD ZONDER SEKSISME: NU PAS WETEN WE HOE VER WE DAAR NOG VANAF ZIJN

Maar Petersen vreest voor de backlash. De verkiezingsuitslag heeft de grenzen weer gehard, zegt ze. Een beroemde vrouw die zich nu afzet, zet meer op het spel dan toen het nog cool en dus makkelijk was om ongehoorzaam te zijn.

Daarom is het belangrijker dan ooit dat we de Unruly Woman steunen, meent Petersen. ‘De volgende keer dat je vindt dat een vrouwelijke beroemdheid “te ver” gaat met haar gedrag, haar outfit, haar woorden, vraag je dan eens af waarom je dat voelt,’ adviseert de schrijfster. Misschien tornt ze gewoon aan een grens. En dat moet worden toegejuicht. Er waren immers ook mensen die in de jaren dertig van de vorige eeuw vonden dat Katherine Hepburn en Marlene Dietrich geen broeken mochten dragen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in ELLE augustus 2017.